შვედეთი

შვედეთი (შვედ. Sverige), ოფიციალურად შვედეთის სამეფო (შვედ. Konungariket Sverige) — ქვეყანა ჩრდილოეთ ევროპაში, სკანდინავიის ნახევარკუნძულზე. ესაზღვრება ნორვეგია დასავლეთიდან და ფინეთი ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან. ზღვით ესაზღვრება დანია, გერმანია და პოლონეთი. სამხრეთიდან და ესტონეთი, ლატვია, ლიტვა და რუსეთი აღმოსავლეთიდან. ასევე დაკავშირებულია დანიასთან ორესუნის ხიდით.

449 964 კმ² ფართობით შვედეთი მესამე უდიდესი ქვეყანაა ევროპის კავშირში. მოსახლეობა – 9 644 864 კაცი. დაბალია მოსახლეობის სიმჭიდროვე – 20,6 ად/კმ² (192-ე მსოფლიოში). დედაქალაქია სტოკჰოლმი.

მყინვარების დნობის დაწყების შემდეგ სკანდინავიის ნახევარკუნძულის მიწების ათვისება ადამიანმაც დაიწყო. სკანდინავიის პირველი მცხოვრებნი მონადირენი და შემგროვებლები იყვნენ. დასახლება ნახევარკუნძულის სამხრეთიდან დაიწყო, რომელიც შემდგომ რამდენიმე მხარედ დაიყო, მათ შორის კი ყველაზე ძლევამოსილი სველანდი აღმოჩნდა. სამეფო ხელისუფლება XIV საუკუნეში გაძლიერდა, რასაც ჩრდილოეთის ქვეყნების კალმარის უნიით გაერთიანება მოჰყვა. კავშირი მომხრეებსა და დანიის ოლდენბურგების დინასტიას შორის ხანგრძლივი ომის შემდეგ დაიშალა, შვედეთის სამეფო ტახტზე კი გუსტავ ვაზა ავიდა.

XVII საუკუნეში შვედეთი ევროპაში მნიშვნელოვანი ძალის მქონე სახელმწიფოდ მიიჩნეოდა თავისი გამოცდილი და ეფექტური არმიის წყალობით. მომდევნო ასწლეულში სამეფომ ფართო ტერიტორიებზე გაშლილი დაპყრობილი მიწები ვეღარ შეინარჩუნა. რუსეთთან ჩრდილოეთის დიდი ომის შემდეგ, 1809 წელს შვედეთმა თავისი აღმოსავლური ტერიტორიები დათმო. ამავე წელს, ქვეყანაში მიიღეს კონსტიტუცია, რომელიც 1975 წლამდე მოქმედებდა.

XIX საუკუნის ინდუსტრიალიზაცია შვედეთში საკმაოდ გვიან დაიწყო. 1860-იან წლებში რკინიგზის მშენებლობა ქვეყნის აღმშენებლობის საწინდარი გახდა. თანდათან პირველი საწარმოები გაჩნდა ელექტროტექნიკისა და ქიმიის დარგში. 1876 წელს დაარსდა საქვეყნოდ ცნობილი კომპანია ერიქსონი. პირველი მსოფლიო ომის დროს შვედეთმა ნეიტრალიტეტი შეინარჩუნა. 1921 წელს ხმის მიცემის საყოველთაო უფლების შესახებ კანონი იქნა მიღებული და ხელისუფლებაში სოციალ-დემოკრატები მოვიდნენ. შვედეთმა მეორე მსოფლიო ომის დროსაც მოახერხა ნეიტრალიტეტის შენარჩუნება იმის მიუხედავად, რომ ჩრდილოეთის სხვა ქვეყნები ფაშისტურ აგრესიას ვერ ასცდნენ (დანია, ნორვეგია). გერმანული ჯარები შევიდნენ საბჭოთა კავშირის ფინეთის ტერიტორიაზეც. ომის შემდგომ, 1950-60-იან წლებში ხელისუფლებამ არაერთი სოციალური და შრომითი საკითხის რეფორმა გაატარა. ამ დროის ეკონომიკურმა ზრდამ ქვეყანაში ცხოვრების დონის ამაღლება გამოიწვია. ეროვნული უსაფრთხოების პოლიტიკა იმ იდეით იკვებებოდა, რომ მშვიდობიანობის პერიოდში ქვეყანამ თავი უნდა შეიკავოს ყოველგვარ სამხედრო ალიანსებში გაწევრიანებისგან, რათა ომიანობისას თავი აარიდოს სხვა სახელმწიფოთა აგრესიას. ამის მიუხედავად, ოდნამ მოგვიანებით, შვედეთის სამხედრო სტრუქტურები მჭიდრო კონტაქტში შევიდა ნატოსთან. 1970-იან წლებში შვედეთში ეკონომიკური მდგომარეობა გაუარესდა, განსაკუთრებით საპრობლემო შეიქმნა ენერგეტიკული საკითხი. ბირთვული ენერგეტიკის კრიტიკამ ახალი რეაქტორების შენება დაბლოკა. 1989 წელს ბერლინის კედლის დანგრენის შემდეგ შვედეთის სრული ნეიტრალიტეტის პოლიტიკა გადაიხედა და ხელისუფლებამ ევროკავშირში შესვლის სურვილი გამოხატა. შვედეთი 1995 წელს ევროკავშირის წევრი გახდა. იხილეთ ბმული: